200 monumenten in kaart
Kunst in de openbare ruimte getuigt vaak van een bijzonder moment: de opening van een metrolijn, de oplevering van een bouwblok, de ontwikkeling van een nieuwe stadswijk. Kunst als laag in de tijd. Bij monumenten is het perspectief van de tijd zo mogelijk nog sterker. Zij eren momenten, gebeurtenissen en personen uit het verleden. Wie zijn ogen openhoudt, kan bij een wandeling door de stad via de kunst en de monumenten een tijdreis maken in een gelaagde stad.
Het concept de stad als lagen van tijd komt terug in het werk van beeldend kunstenaar Gert Jan Kocken. Kocken maakte een serie kaartbeelden van verschillende steden in oorlogstijd. Zijn kaarten zijn assemblages van verschillende strategische, tactische en inventariserende kaarten die in de oorlogstijd gemaakt werden door verschillende partijen, de bezetter maar ook de geallieerden. Ze laten zien waar verdedigingslinies zijn opgesteld, waar gebombardeerd moest worden maar ook waar de Joodse bevolking woonde, de beruchte ‘stippenkaart’, gemaakt door de gemeente Amsterdam voor de Duitse bezetter: een nauwkeurig overzicht van Joodse woningen in de stad. Op de kaart staat met stippen aangegeven hoeveel Joden er in iedere straat van Amsterdam wonen. Eén stip staat voor tien Joden. De kaart die Gert Jan Kocken van Amsterdam maakte – Depictions of Amsterdam 1940 – 1945 – een ongoing document- brengt inmiddels 101 kaarten, plannen en luchtfoto’s samen en laat met een ongelooflijke precisie de gruwelijke mechaniek van de oorlog zien.
Ter gelegenheid van 4 en 5 mei dit jaar, heeft grafisch ontwerper Corine Datema, op uitnodiging van het Amsterdams 4 en 5 mei comité, de kaart die Gert Jan Kocken van Amsterdam maakte, gebruikt om weer een nieuwe laag aan de gelaagde werkelijkheid van Kocken toe te voegen: een laag die alle 200 oorlogsmonumenten die de stad Amsterdam anno nu – 2021 – telt, zichtbaar maakt. De nieuwe kaart – wandelend herdenken in Amsterdam – van Datema/Kocken nodigt uit om de stad in te gaan, om op zoek te gaan naar deze monumenten, de verhalen die daarbij horen en een reis te maken in de tijd. Die reis krijgt nog meer kracht door een serie podcast die aan de wandelroute gekoppeld is. 26 verhalende podcasts zijn gekoppeld aan de historische plekken en vertellen over de oorlogstijd in Amsterdam, over vervolging, bezetting, onderdrukking én verzet. De wandelkaart(en) zijn op 1 mei als speciale bijlage aan Het Parool toegevoegd en sinds dat moment ook online te bekijken; een nieuw prachtig en waardevol monument in de tijd.
Claudia Linders
