Jaarlijks in de week voor 1 juli (Keti Koti) maakt een grote groep van voornamelijk Surinaamse Amsterdammers per rondvaartboot een tocht naar de joodse begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel. Ze komen er om eer te betuigen aan Elieser, een zwarte man die daar in 1629 begraven is. Sinds 2013 staat bij de ingang van de begraafplaats een beeld van Elieser, gemaakt door de Surinaamse beeldhouwer Erwin de Vries (1929-2018), die ook het Nationaal Slavernijmonument in het Oosterpark ontwierp.
In 2002 werd een grafsteen blootgelegd op Beth Haim, waarop staat ‘bom servo Elieser’. Betekende servo bediende of slaaf? Officieel was slavernij in Nederland zelf verboden, maar in de praktijk kwam het wel voor in de joodse families die vanuit Portugal naar Amsterdam gevlucht waren. In 1927 was zelfs verordend dat zwarte bedienden/slaven buiten de omheining van de begraafplaats moesten liggen. In het archief staat bij Elieser “moreno (de bruine) que foi de Paulo de Pina” De Pina was een welgestelde koopman en een van de oprichters van de Joodse begraafplaats. Daaraan dankt Elieser waarschijnlijk zijn eersterangs plek, nota bene naast slavenhandelaar Jacob Israël Belmonte.
Toen Perez Jong Loy (1954-2019) hoorde over Elieser, besloot hij met zijn organisatie Opo Kondreman herdenkingstochten te organiseren. Hij nodigde me uit voor een tocht en vertelde me over het plan voor een standbeeld voor Elieser. De Vries had al een schetsontwerp gemaakt, maar hoe kwam je aan geld? Ik bracht hem in contact met fondsen en met de kostuumconservator van het Rijksmuseum, die adviseerde over de kleding die Elieser gedragen zou kunnen hebben. In 2013, de herdenking van 150 jaar afschaffing van de slavernij, werd het beeld onthuld door de burgemeester van Ouderkerk. Naast de begraafplaats kwam het Elieserpad.
De ‘beeldenstorm’ in het kader van Black Lives Matter, waarbij koloniale beelden overal ter wereld werden bekritiseerd, beklad of weggehaald werden, leidde in Ouderkerk tot een tegenreactie. Op 27 juni 2020, na de jaarlijkse herdenking, werd het beeld van Elieser besmeurd met oranje letters WLM (White Lives Matter).
– Annemarie de Wildt
Lees op de website van Buitenkunst Amsterdam meer over Keti Koti en het werk van Erwin de Vries, zoals het Nationaal Monument Slavernijverleden, eveneens geschreven door Annemarie de Wildt.
